سلیم بن قیس هلالی
سلیم بن قیس هلالى (م، ۷۶ ق)، در پیشگاه معصومین (علیهم السلام) مورد وثوق بوده و از علوم سرشار آنان بهره‌مند شده است. او از قدماى علماى اهل بیت (علیهم السلام) است و از بزرگان اصحاب آنان محسوب شده و نزد آنان محبوبیت خاصى داشته است.
او صاحب کتاب «کتاب سلیم بن قیس» یا «اسرار آل محمد صلى الله علیهم اجمعین» است که کتابى مشهور بوده و شهرت سلیم نیز بیشتر به خاطر همین کتاب اوست، زیرا این کتاب اولین کتابى است که بعد از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله) تألیف شده و بدست ما رسیده است.
زندگی‌نامه
شیخ ابوصادق، سلیم بن قیس هلالى عامرى کوفى از خواص اصحاب امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین و امام زین العابدین و امام باقر علیهم السلام است. سلیم، دو سال قبل از هجرت به دنیا آمده و در نتیجه، هنگام شهادت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم ۱۲ سال داشته است. او در ۱۶ سالگى وارد مدینه شده و در ابتداى ورود با حوادث دردناکى روبرو شد.
سلیم بن قیس مشاهده کرد که امیرالمؤمنین على علیه السلام خانه نشین شده و کتاب خدا را با رأى و دلخواه خود تفسیر و تأویل کرده اند. از طرفى عموم مردم را از نقل حدیث منع کرده و آنها را وادار کرده اند که فقط به قرائت کلمات قرآن اکتفا کنند.
اولین اقدام سلیم ملازمت امیرالمؤمنین على علیه السلام بود که آن را در تمام حالات بر خود لازم دانست و خود را به منابع وحى متصل نمود. سپس با اصحاب آن حضرت به خصوص سلمان و ابوذر و مقداد ارتباط خصوصى پیدا کرد.
او در سن ۲۵ سالگى به سفر حج رفت و خطابه ابوذر را در کنار خانه خدا شنید و آن را نوشت. سپس به مدینه بازگشت و در مدینه بود تا زمانى که ابوذر را در سال ۳۴ هجرى به ربذه تبعید کردند. او به عنوان عیادت ابوذر به ربذه رفت و در آنجا مطالبى از ابوذر پرسید و جواب‌هاى او را در کتابش ثبت کرد.
یاور امام على علیه‌السلام
در ابتداى خلافت حضرت علی، سلیم هلالی به سن ۳۷ سالگى رسیده بود و زمینه براى ثبت و ضبط حقایق برایش آماده‌تر بود، ولى برخى به جاى قدردانى و استفاده از مقام والاى امامت و عصمت، به خاطر منافع دنیوى بناى مخالفت با امیرالمؤمنین على علیه السلام را گذاشتند و مقدمات جنگ با آن حضرت را فراهم کردند. در همه این قضایا سلیم در کنار امام بود و از اولیا و خواص اصحاب آن حضرت به شمار مى‌آمد.
سلیم از فدائیان لشکر امیرالمؤمنین علیه السلام بود که معروف به «شرطة الخمیس» بودند. شرطة الخمیس عده زیادى از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام بودند که با خود عهد کرده بودند شمشیر را بدست گرفته و هر چه مولایشان دستور داد بدون هیچ گونه سؤال و توضیح خواستن، آن را عمل نمایند و آن حضرت نیز بهشت را براى آنان تضمین نماید.
او پس از پیروزى در جنگ جمل، همراه حضرت على علیه السلام وارد بصره شد و خطبه آن حضرت را در شهر بصره و در خانه زیاد ابن ابیه نوشت.
سلیم در جنگ صفین نیز در لشگر امیرالمؤمنین علیه السلام بود و با یک دست شمشیر و با دست دیگر قلم بدست گرفته بود و به دفاع از آن حضرت و ثبت وقایع مى‌پرداخت.
در طول ایام خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام، سلیم خطبه‌هاى حضرت را ثبت نموده و در موارد مختلفى از کتابش آورده است.
بعد از شهادت آن حضرت در سال ۴۰ هجرى، سلیم از اصحاب امام حسن علیه السلام بود و بعد از شهادت آن حضرت در سال ۵۰ هجرى در شمار اصحاب امام حسین علیه السلام درآمد. پس از شهادت آن حضرت نیز در شمار اصحاب امام زین العابدین علیه السلام قرار گرفت.
وفات
سلیم در زمان حجاج بن یوسف در سال ۷۵ هجرى متوارى شد و از شهرى به شهر دیگر فرار مى‌کرد تا خود را از ستم او حفظ کند و سرانجام در سرزمین فارس به شهر بزرگى به نام «نوبندجان» (نوبندگان) در نزدیکى شیراز رسید.
سلیم در آنجا اقامت گزید و پس از تربیت نوجوانى به نام «ابان بن ابى عیاش»، کتاب خود را به او سپرد و در سال ۷۶ هجرى، در سن ۷۸ سالگى پس از عمرى خدمت در راه محمد و آل محمد علیهم السلام به سوى معشوق و معبود خویش پر کشید.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الاحادیث [لوح فشرده]، نسخه ۳.۵.